Prefaci d’Antoni Rovira i Virgili al libre «Catalonha e l’Euròpa futura»

Cada còp que, en foncions de conferencièr o en mission politica, soi anat a Figueres, nauta ciutat del Naut Empordan, ai degut redusir lo mieu sejorn a unas oras. Entre las pressas del viatge, ai pogut saludar de vièlhs amics e conéisser de joines amics nòus. L’an 1930, amb ocasion d’una conferéncia politica, coneguèrem, entre autres òmes de la joina generacion figuerenca, Alexandre Deulofeu, qu’en la convèrsa qu’aguèrem se’ns mostrèt coma un esperit selècte, inquiet, apassionat pels estudis politics e socials. L’annada passada, après una conferéncia mieuna de caractèr cultural, en la reünion d’amics que se formèt, l’estimat Puig i Pujades, cap de l’intellectualisme liberal e catalanesc de Figueres, me parlèt d’una òbra subre lo problèma universal de las nacions, qu’Alexandre Deulofeu aviá escricha. Ailò foguèt per ieu una plan agradiva suspresa.

Los figuerencs, que son los mai caracteristics representants de l’Empordan, an una fòrta tendéncia a la discussion e a la polemica. Son estrambordats, parlaires e combatius. Senton lo plaser del dialòg e l’atrach dels debats. Los que simplifican tròp la definicion del caractèr catalan, presentan las nòstras gents coma reservadas e cortas de paraulas. Una tala definicion laissariá defòra de la catalanitat autentica los catalans subrecatalans de l’Empordan, del Camp de Tarragona e d’autras «comarcas¹» nòstras…

Quina polemica de quinze voses, la d’aquel vèspre! Alexandre Deulofeu, amb la fe juvenila d’un convençut, expausava las idèas principalas contengudas dins lo sieu libre. Las unas èran aprovadas per aclamacion, las autras èran aculhidas per una mescladissa d’adesions e dissentiments. Ieu èra embrueissat de veire qu’aquels tèmas de doctrina politica e d’interpretacion istoric èran expausats e debatuts dins una pichòta sala d’un casinò politic comarcal². E ja que lo còr se me n’i anava, ieu prenguèri part en l’amistosa discussion.

Tota la mieuna simpatia era per aquela còlha d’amics que s’apassionavan per questions ideologicas. E tota la mieuna admiracion èra per aquel joine figuerenc noirit de lecturas, ric de meditacions, qu’aviá estudiat lo problèma de les nacionalitats amb la nòbla ambicion de trobar las causas profondas e las leis fondamentalas de l’evolucion istorica del mond.

La mieuna admiracion per Alexandre Deulofeu encara cresquèt en verificar qu’èra un catalan nacional perfièch e un òme radicalament d’esquèrra. En las sieunas paraulas e en las sieunas idèas se revelava la plenitud de la consciéncia patriotica e la ligason prigonda de la concepcion nacionalista amb la concepcion liberala e democratica. De catalans coma aqueste, n’i a mens del que sembla. E mai plan de patriòtas que mòstran d’abnegacion e plan de catalanistas literaris e politics presentan lo senhal trist qu’a laissat en lor arma la influéncia dels temps de desnacionalizacion. Foguèt per ieu una alegria de rescontrar en aquela ciutat «comarcala³» un esperit tan ben format com lo d’Alexandre Deulofeu.

—Voletz que vos mande l’original del mieu libre? Me plairiá saber qué ne pensatz— me diguèt lo joine autor.

Acceptèt l’afectuosa ofèrta; e paucas setmanas mai tard aviá subre la mieuna taula de trabalh lo montairon de los fuèlhs de papiè d’aqueste libre.

* * *

La catalanitat essenciala de l’autor apareis ja, amb una lausable gausardariá, en las primièras paginas de l’òbra. Lo sieu camp d’estudi es amplament europèu; mas lo sieu centre espiritual es Catalonha. Una posicion de catalan nacional e liberal, qu’es coma dire d’un catalan europèu e universalista. L’autor a plena consciéncia de la sieuna posicion, e pr’aquò meteis se tracha de la falha qu’en aqueste aspècte presentan encara un grand nombre de catalans de uèi, a travèrs del temps e de l’espaci, a travèrs de l’istòria e de la geografia, estudiant los sègles successius e los pòbles multiples, Alexandre Deulofeu pensa en Catalonha, se manten en lo sieu ponch d’agach nacional. Vei que cal desliurar Catalonha, no solament de la somission estatala o politica, mas puslèu encara de la somission morala enclusa dins la laida tara del provincianisme. Tot ciutadan qu’es pas nacional, es provincial. Aquel qu’es pas sénher  d’el meteis, es servent d’un autre.

Conscient e coratjós, Deulofeu afirmèt qu’es absoludament necessària la tasca encaminada a desrevelhar del tot la consciéncia nacionala catalana. E declara qu’«a aquesta finalitat van adreiçadas fondamentalament» las paginas del sieu libre.

Ieu devi pas far, en aqueste prefaci, una critica de l’òbra subreinteressanta que Deulofeu a escricha. En tot ailò que considèri essencial, pensi qu’es excellentament orientada. Qualques detalhs concrets e mantuna afirmacion categorica me semblan discutiblas. Deulofeu, qu’es un òme d’una granda probitat mentala, corregirà probablament el meteis, mai endavant, una partida de las sieunas opinions actualas. En l’analisi de las idèas e en la leiçon dels eveniments rescontrarà de motius per soscar tornarmai davant d’el meteis los problèmas mai malaisits, e rectificarà, se i a de luòc, qualques unas de las tèsis qu’ara defend.

* * *

Una de las capitadas de l’autor es la de situar la question de Catalonha dins lo plan europèu e mondial. Amb aquò apòrta una pròva mai del caractèr universal de la nacion e de la valor internacionala de las causas patrioticas. Los esperits localistas e reclauses, los endarrierats e los isolats, son pas los catalans nacionals. La Catalonha-nacion es un factor de la unitat morala d’Euròpa. La Catalonha-província (o la Catalonha-region, qu’en lo fons es la meteissa causa), es una serventa domestica d’una nacion territorialament mai granda, e a pas d’intervencion ni de personalitat dins lo conjonch universal de las culturas.

Partint, en lo primièr capitol del sieu libre, de la Catalonha-nacion, Alexandre Deulofeu arriba naturalament, coma per un camin drech, al problèma enòrme de la Confederacion universala. Es la trajectòria logica e biologica. Una trajectòria de volada. Jamai anaran pas tan luènh —ni en lo camp de la realitat ni en lo del soscament— los que partisson de l’escura bassesa espirituala del provincianisme o del regionalisme. La Catalonha nacionala, independenta en lo sieu esperit, a un luòc pròpri en la rengada dels pòbles liures, encara que l’aja pas en la rengada oficiala de las dauradas casacas diplomaticas. Lo vertadièr universalisme es pas lo de la diplomacia. Es lo de la cultura e lo de l’esperit.

Antoni Rovira i Virgili.
Barcelona, març del 1934.

¹Una «comarca» es una encontrada mai pichona que la region unida per d’uses e de relacions comuns.
²De las «comarcas».
³Vejatz la nòta 2.