El Triangle. An 16. Numèro 745. Del 19 al 25 de setembre del 2005. Pagina 1.
Deulofeu, lo savi que ens havien amagat.
Istorian, filosòf, cientific e politic republican, Alexandre Deulofeu laissèt una òbra teorica qu’ara se recupera.
Camp obert. Paginas 36 e 37.
Un estudi de divèrses istorians trai de l’oblit lo teorician empordanés.
Deulofeu, lo proscrit recuperat.
Quimista e farmacian, activista republican, creador d’una teoria del progrès basada en l’estudi dels cicles istorics, òme onèst, Alexandre Deulofeu es un autre cadenon de la cadena de pensaires que son estan sent desenterrats de l’oblit qu’a patit la nòstra istoriografia. Mercés a Enric Pujol, Jordi Casassas, Juli Gutièrrez, Francesc Roca e fòrça autres, ara ne sabem mai d’un personatge irrepetible.
Alexandre Deulofeu, un personatge fins ara en l’escurina, revisitat pels istorians.
Pep Martí. Barcelona.
Paucas persones pòdon lusir una versatilitat tant acaparaire en los divèrses àmbits de la coneissença coma Alexandre Deulofeu (1903-1978). Scientific, filosòf, politic d’idèas progressistas, istorian, paire de teorias originalas e professor, un libre coordinat per l’istorian Enric Pujol, ne recupera la memòria. Aquesta òbra, La matemàtica de la història. La teoria cíclica d’Alexandre Deulofeu (La matematica de l’istòria. La teoria ciclica d’Alexandre Deulofeu) (Brau Edicions), refa una pagina perduda de l’istoriografia catalana. Aqueste títol enclús d’estudis de Pujol, Jordi Casassas, Francesc Roca e Juli Gutièrrez Deulofeu.
Alexandre Deulofeu foguèt totjorn un cervèl inquiet que fugiá del claus de las especialitats. Lo paire èra apotecari e el acabariá, a partir dels ans quaranta, regentant una farmacia. Mas lo Deulofeu joine foguèt professor en los ambients del republicanisme local. Se poiriá dire que Deulofeu es frut d’una vila -encara qu’el va naissèt en Armentera- liberala en la quala aguèron un papièr decisiu l’artesanat e lo federalisme.
Republican de l’Empordan.
Dintrèt en politica e lo sieu nom se liga estreitament a d’institucions sorgidas del progressisme empordanés, coma la Joventut Nacionalista Republicana, Empordà Federal -setmanari del qual foguèt una de las armas- e Esquerra Republicana de Catalunya. Per aqueste partit foguèt regidor de la Comuna de Figueres e, ja en plena Guèrra Civila, cònsol. D’aquela epòca a laissat unas conselhablas Memòries de la revolucion, de la guerra e de l’exili (Memòrias de la revolucion, de la guèrra e de l’exilh) (Editorial Emporitana, 1974).
La tradicion del republicanisme de Figueres es fòrça rica e una expression mai d’un corrent de fons, ligat a la creissença de la ciutat e a un sentiment d’orguèlh fòrça ben dessenhat (vejatz pèça). Lo politic e comerciant Puig Pujades (1883-1943), un exemple de la borgesiá progressista locala, es benlèu lo nom mai representatiu de la generacion de joines idealistas que definís l’istòria de la ciutat empordanesa a partir del començament del sègle.
En lo moment d’esclatar la Guèrra Civila, Deulofeu èra lo cònsol accidental de Figueres -lo titular, Marià Pujolà, èra defòra- e deguèt far front als militars sedicioses qu’avién la garison en lo castèl de Sant Ferran. Tanben s’opausèt a l’accion dels grops incontrolats. Pauc despús tornèt a se cargar de la foncion de cònsol.
L’exilh lo patiguèt, coma fòrça autres republicans, en França e poguèt pas tornar a la siá tèrra fins al 1947.
Marginacion.
Deulofeu aguèt pas d’astre amb los corrents academics dominants. La siá afectacion als corrents istoriografics que defendián la tèsi -ben discutibla- que l’istòria de l’umanitat se repetia amb regularitat matematica li costèt l’oposicion, se non lo mesprètz, de fòrça sectors. Una valor aponguda de l’òbra de Brau Edicions es qu’a evitat tombar en l’omenatge acritic. Preten pas afirmar que las teorias ciclicas del pensaire empordanés sián plenament vertadièras, senon mostrar la siá valor en qualitat d’eina d’analisi e de prospectiva.
Juli Gutièrrez Deulofeu es rèire-filh del filosòf e la persona qu’a trabalhat mai intensament per recuperar la figura del grand. Ja o faguèt en lo libre Alexandre Deulofeu: la matemàtica de la història (Alexandre Deulofeu: la matematica de l’istòria) (Libres de l’Índex, 2004). El explica dins El Triangle qualcas claus per comprendre lo sieu soscament. Coincidís amb Enric Pujol en considerar que, malgrat èsser un defensor de las teorias ciclicas del progrès, òm lo pòt pas metre dins lo metéis sac que Spengler e Toynbee, pensaires de marca fòrça reaccionària. Segon Gutiérrez, «Deulofeu compartiá pas lo pessimisme de Spengler (vejatz pèça) sus la marcha de l’umanitat: èra un optimista e disiá que i aviá pas cap de tust de civilizacions, senon una succession d’aquestas».
El rèire-filh de l’istorian explica: «El afirmava que las civilizacions solián durar uns 5.100 ans, entre fasas d’uns 1.500-1.700 ans. En un primièr cicle la civilizacion emergenta copiava fòrça causas de la precedenta. Es çò que devenguèt amb Grècia, fòrça influenciada per l’anteriora, Egipte. Despús, un segond cicle èra d’assetament, coma devenguèt en la Grècia classica amb Aristotil, Platon e lo Partenon. Mai tard vendriá una tresena estapa de renais».
Ara seriam, segon los calculs de Deulofeu, en plena segonda fasa de la cultura occidentala, iniciada devèrs l’an 1000 e que durariá fins al 2.500 o 2.700. Aquesta estapa a enclús l’edat mejana, qu’el jutjava pas del tot negativament, la formacion dels estats modèrns e la poissança de l’empèri alemand.
Es mèstier dire qu’en las «previsions» de Deulofeu i a qualques faits sorprenents que mostran, se non la cèrtitud de las siás teorias, la finesa de qualqas de las siás analisis. Assegurèt qu’Alemanha se transformariá en la poténcia mai fòrta d’Euròpa e que superariá la derrota de la Segonda Guèrra Mondiala. «Anoncièt» la casuda de l’empèri sovietic, un regim qu’el considerava apte sonque per pòbles esclaus. La siá concepcion del comunisme coma una alternativa per pobles encara pauc conscients de la siá libertat faguèt de Deulofeu un òme odiós per un sector de l’istoriografia marxista.
Juli Gutièrrez afirma: «Lo grand èra un proscrit que foguèt victima de criticas ferotjas e mai de borlas, mas el totjorn laissèt defòra de jòc totes aquels que s’i aprochavan esperant trobar un ‘simple apotecari de pòble’. En realitat, èra un savi que podiá traduire los textes dels classics, qu’aviá unas coneissenças filosòficas e cientificas fòrça prigondas».
Coma fait illustratiu de la trencadura que faguèt lo franquisme e a l’encòp de l’oblit amb qué l’acadèmia manteniá Deulofeu, es mestièr mencionar que foguèt un filosòf e militar argentin, Abelardo Gabancho -un liberal qu’àguet de problèmas amb los regims dictatorials del sieu país-, qu’aviá legit l’òbra de Deulofeu, que lo visitèt en Figueres pauc abans que moriguès. Malaut de càncer d’òsses, Deulofeu encara aguèt lo coratge per volar a l’Argentina, ont Gabancho lo donèt a conéisser en cercles intellectuals.
L’Empordan, lo territòri que sabèt vendre coma centre de modèrnitat.
Existís en cèrta manièra un mite de l’Empordà modèrn, avantguardista, trencaire, que se fa fòrt a la debuta del sègle XX. En aquò, i intervenon divèrses factors, fòrça ben explicats pel professor de la Universitat de Barcelona Jordi Casassas, expèrt en l’istòria culturala de Catalonha. Entre aquestes factors i a las recèrcas arqueologicas en Empúries, animadas per Puig i Cadafalch; l’afirmacion del meteis Deulofeu que l’Empordà e lo Rosselhon èran lo nucli originari del romanic; lo fait d’èsser la siá capitala, Figueres, ciutat de frontièra, e los cambiaments en la siá sociologia, amb una immigracion importanta que la fa ciutat dinamica.
Lo cas de Figueres es evident: centre d’una prigonda reforma urbanistica que refonda la ciutat e nucli d’un movement republican, de raïç federalista, que sap aglutinar sentiment patriotic e politica sociala. Los cambiaments en l’urbanisme los pòt simbolizar l’inauguracion de la Rambla, amb un monument, precisament, a un nom tanben simbolic de la modernitat, Narcís Monturiol, inventor e socialista utopic. Es Casassas que parla, amb gràcia, del federalavantguardisme de Figueres; la listat de noms que rajan d’aqueste mond seriá subrelonga: Fagues de Climent, Salvador Dalí, Carlas Pi i Sunyer, la romancièra Maria Àngels Vayreda, Joaquim Xirau, Víctor Català…
Teorias. Las influéncias subre Deulofeu.
«Ciclics» de dreita e d’esquèrra.
I a agut fòrça teoricians qu’an especulat sus possiblas leis matematicas que explicarián lo progrès de l’òme. Mas no totes se pòdon posar dins lo meteis sac. Friedrich Nietzche parlava d’un etèrn retorn per mostrar lo pas dels eveniments, un cicle que de contunh virava. Lo tanben alemand Oswald Spengler (1830-1936) elaborèt tanben una teoria amb un apròchi semblant.
Segon l’istorian Enric Pujol, «Deulofeu es un teorician dels cicles istorics influenciat per l’òbra d’Oswald Spengler, mas ieu pensi que i a fòrça diferéncias entre els». L’autor de La decadència d’Occident (La decadéncia d’Occident) amagava pas un grand pessimisme, aital coma una volontat reaccionària en favor de las elèits, que devián èsser las titularas naturalas del poder dins las societats. Spengler parlava de uèit grandas civilizacions: egipciana, babiloniana, greco-romana, indiana, chinesa, mexicana, araba e occidentala, e totas seguián un procès de tipe biologic que los menava a la mòrt. Pujol crei que Deulofeu foguèt, en cèrta manièra, deuteire e discípol de Spengler, mas del tot distant respècte a la siá ideologia. Si l’alemand èra bellicista, Deulofeu èra pacifista e admetiá la nocion de progrès. La coneissença de las leis istoricas, segon el, deviá servir per cambiar l’istòria.
Lo libre coordinat per Enric Pujol (Brau Edicions).
Nietzsche ja parlèt d’un «etèrn retorn».
Alexandre Deulofeu, a punt de talhar de matàs, dins la siá bòria d’Ordis.
Enric Pujol. Istorian.
I a agut un grèuge respècte a Deulofeu e ara lo devèm recuperar.
L’istorian Enric Pujol explica que lo libre qu’an publicat «vòl estar al marge de l’agiografia e de la crebason: avèm recuperat la figura e l’òbra d’Alexandre Deulofeu de manièra imparciala, e coma o avèm fait aital ja l’avèm situat dins lo luòc important que li pertoca». Segon Pujol, «i a agut un grèuge istoric respècte a Deulofeu e ara llo devèm recuperar. Lo grèuge es ha vingut del mond de l’acadèmia, tanben del questionament de las teorias ciclicas de l’istòria, que lo preconizèt, mas tanben de la mancança fins fa pauc dins lo nòstre país d’una istòria de l’istoriografia. A mesura qu’avançam en la coneissença de la nòstra pròpria tradicion istoriografica, recuperarem autors e pensaires relevants coma el».
Figueres.
En Figueres es ont rajèt en la virada de sègle tota una generacion d’intellectuals, a la rèsta del creissement urban e d’una societat dinamica.
Tramuntana eterodòxa.
L’Empordà federalista a balhat de figuras sens las qualas la cultura catalana seriá pas la meteissa: Narcís Monturiol, Víctor Català, Carles Pi i Sunyer, Puig Pujades, Maria Àngels Vayreda, los fraires Xirau…
Los ortodòxes de totes los cantons perdonèt pas jamai a Deulofeu las siás teorias imaginativas e eterodòxas. Lo temps, pasmens, finalament metè al sieu luòc los falses sabents dels supausats finals de l’istòria.